Wat is hooggevoeligheid (HSP) ?
Onderdeel van je temperament
Hooggevoeligheid, hoogsensitiviteit of HSP (Highly Sensitive Person) zijn synoniemen. Elaine Aron (2002) doet er al sinds 1992 onderzoek naar. Het is geen probleem of diagnose, maar wordt gezien als onderdeel van je temperament, iets wat in aanleg aanwezig is, bij circa 15 tot 20% van de mensen. Inmiddels wordt er zelfs al gesproken over 30% (Falkenstein, 2017). Er zijn evenveel hooggevoelige mannen als vrouwen. Het is een eigenschap waarbij mensen meer prikkels waarnemen en die informatie diepgaand verwerken. Alle informatie die via de zintuigen binnenkomt wordt diepgaand verwerkt op alle niveaus (lichaam, ziel en geest). Door alle informatie en prikkels van buitenaf en binnenuit kunnen veel lasten worden ervaren, terwijl het juist een hele mooie eigenschap is.
Kenmerken van hooggevoeligheid zijn:
- Sfeer in een ruimte aanvoelen, een ontwikkelde intuitie
- Begaan met het lot van anderen
- Eigen belang op tweede plek
- Moeite met veranderingen in dagplanning
- Rechtvaardigheid hoog in het vaandel
- Veel piekeren
- Ongewoon zelfkritisch
- Grotere behoefte aan spiritualiteit en filosoferen
- Aan de ene kant zijn hoogsensitieve personen heel sociaal: ze hebben een groot inlevingsvermogen, zorgen graag voor anderen en voelen hun behoeftes aan. Anderzijds vinden veel hoogsensitieve volwassenen het lastig sociale contacten te onderhouden. Ze zijn geregeld teleurgesteld in vrienden en (oppervlakkige) gesprekken putten hen uit. (terug te vinden op www.hoogsensitief.nl)
Je bent niet wél of niet hooggevoelig, maar méér of minder. Het is een normaal-curve waarbij de meeste mensen ‘gemiddeld gevoelig’ zijn en een kleiner gedeelte minder of juist meer gevoelig. Ook onder hooggevoeligen kunnen dus nog verschillen zitten in de mate van gevoeligheid.
Sowieso zijn er veel onderlinge verschillen in de gebieden waarin iemand zijn hooggevoeligheid sterker of juist minder sterk ervaart en de manier waarin het uitwerkt in combinatie met zijn hele persoon en levenservaringen. De wijze waarop hooggevoeligheid ervaren wordt hangt vooral ook af van de cultuur waarin iemand leeft (Aron, 2010).
Meester-aanpassers
Hooggevoelige personen kunnen zich meesterlijk aanpassen aan de eisen die de niet-sensitieve wereld aan hen stelt door het oppikken van subtiele aanwijzingen over de gevoelens van anderen, over wat op een bepaald moment sociaal wenselijk is, en wat er van hen wordt verwacht. Bovendien hebben ze, door de emotionele reacties van anderen over te nemen wanneer die rustig of sociaal acceptabel zijn, een betrouwbare methode gevonden voor regulatie van hun eigen emoties. Sensitieve kinderen gedragen zich doorgaans zo netjes dat hun verzorgers geen moeite hoeven te doen om zich aan hén aan te passen. Deze kinderen passen zich juist aan de rest aan. Daarnaast zijn er ook kinderen bij wie de emmer overloopt en het vallen in door de omgeving en het kind minder makkelijke gedragingen (boosheid, agressie etc) juist ook het gevolg kan zijn.
De invloed van de omgeving is groter op een hooggevoelig persoon, zowel negatief als positief. In een omgeving die past bij en ondersteunend is aan een hooggevoelig persoon zal hij meer dan gemiddeld floreren. In een omgeving die onvoldoende aansluit bij zijn behoeften zal hij meer dan gemiddeld hiervan lasten ervaren.
Levensgebeurtenissen klein of groot maken komen daarom bij een hooggevoelig persoon intenser binnen dan bij anderen en kunnen eerder leiden tot negatieve emoties. Hooggevoelige kinderen lijken sterker te worden beïnvloed dan andere mensen door de aan- of afwezigheid van veilige hechting en voldoende steun van andere verzorgers. Diepgaande verwerking is waarschijnlijk de reden dat gevoelige personen vaker dan anderen worden ontregeld door vergelijkbare gebeurtenissen tijdens hun jeugd. Dit kan zich uiten in een ongebruikelijk laag gevoel van eigenwaarde, extreme verlegenheid of angst voor sociale oordelen, een onveilige hechting in de volwassenheid en het leven als zinloos ervaren.
Ook lichamelijk kunnen hooggevoelige personen eerder ‘ontregeld’ raken. Omdat ze al een gevoelig lichaam hebben, ontwikkelen ze vaak extra hevige symptomen als ze onder druk staan (Aron, 2010).
Hooggevoelig of hoogsentimenteel?
Antoine van Staveren, psychotherapeut en docent van de HSPleergang in het EszenzZ centrum in Amsterdam, maakt het onderscheid tussen hooggevoeligheid en hoogsentimentaliteit. Bij hooggevoeligheid is iemand zich bewust van wat er gebeurt in zichzelf aan zintuigelijke waarnemingen, gedachten, emoties en lichaamssensaties waardoor er geen last ervaren hoeft te worden, maar bewust gehandeld kan worden vanuit wie je oorspronkelijk bent. Iemand is bewust aanwezig in zijn eigen binnenwereld en handelt hiernaar. Bij hoogsentimentaliteit is er nog niet voldoende sprake van bewust aanwezig zijn bij jezelf, maar ligt de aandacht vooral in de buitenwereld, waardoor er eerder lasten ervaren zullen worden naar aanleiding van ervaringen in deze buitenwereld. Deze lasten variëren van overprikkeling en vermoeidheid door allerlei dingen die je ziet, ruikt, proeft, voelt en hoort tot de hiermee samenhangende gedachtes over toekomst, verleden of anderen mensen en (het vechten tegen )heftige emoties en alle hieruit voortkomende belemmeringen zoals bijvoorbeeld angsten, overmatige controlebehoefte of moeite met planning.
HSP en HSS
Er is onderscheid te maken tussen introverte en extraverte hooggevoeligen evenals hooggevoeligen die meer of minder High Sensation Seekers (HSS) zijn. Ongeveer 30% van de hooggevoeligen is HSS. Het sensatiezoekerssysteem in de hersenen is bij hun actiever dan het ‘pause-to-check systeem’. Het eerste systeem breekt de hormonen dopamine en serotonine af, wat waarschijnlijk de verklaring is voor weer iets nieuws willen doen of sneller risico’s nemen (Klaaysen, 2019).
Doordat er echter vanuit de hooggevoeligheid ook meer tijd nodig is om alle binnengekomen informatie te verwerken en uit te rusten, kan dit voor innerlijke conflicten zorgen. Het gevoel met één voet op het gaspedaal en met de andere op de rem te leven.
Extra ontwikkelingspotentieel
Els Umans (2019), psycholoog, deed onderzoek aan de Radboud Universiteit Nijmegen naar de relatie tussen hooggevoeligheid en extra ontwikkelingspotentieel. Zij stelde vast dat veel hooggevoelige mensen over extra ontwikkelingspotentieel beschikken. De term extra ontwikkelingspotentieel is bedacht door psycholoog K. Dabrowski. Het gaat over de ontwikkeling van je persoonlijkheid, niet over cognitieve prestaties. Volgens zijn theorie zijn emoties de drijfveer voor onze ontwikkeling. Deze drijven de intrinsieke motivatie, de wil om iets te leren. Vindt er geen emotionele prikkeling plaats dan ontbreekt de motivatie.
Bij extra ontwikkelingspotentieel gaat het om een hoog energieniveau wat zichtbaar is in hoge pieken en diepe dalen, extreem enthousiasme, uitbundigheid, dansen/zingen/kunst, fantasie/gekkigheid/gek doen en alles tegelijk willen doen. Daarnaast gaat het over een hoge mate van intensiteit en grotere gevoeligheid voor externe prikkels, intellectueel vermogen, creatief denkvermogen en artisticiteit, sterk empathisch vermogen en intuïtie, en de behoefte om filosofisch of spiritueel bezig te zijn. Samengevat betreft het dus intens waarnemen, intens nadenken, intens voelen en intens uiten.
Hooggevoeligheid en extra ontwikkelingspotentieel gaat over een manier van leren en de wereld waarnemen, intensiteit en het leveren van hoge prestaties op het moment dat het je zint en aansluit bij je interesse. Vaak is er sprake van extra talenten, zoals een grotere intuïtie of meer verbeeldingskracht en de neiging om dieper door te denken en meer te willen weten dan gemiddeld. Hooggevoeligheid gaat niet altijd samen met een hoog ontwikkelingspotentieel, maar er zijn wel overlappingen.
Thermometer
Ik zie gevoeligheid als een thermometer, waarbij zowel een lage waarde (het niet ontwikkeld zijn van de sensitiviteit) en een zeer hoge waarde (hooggevoeligheid) lasten kunnen veroorzaken en kansen met zich meebrengen. Iedereen bevindt zich ergens op de thermometer. Elke waarde is goed, alleen betekent iets anders.
Hooggevoeligen hebben vaak het gevoel ‘geleefd te worden’ doordat ze met hun aandacht meer in de buitenwereld leven. Zolang er nog weinig bewustwording is van dat wat er binnenin je gebeurt overheersen de lasten van hooggevoelig zijn. Dit kan klachten zoals vermoeidheid, overprikkeling, moeite met planning, somberheid en angsten tot gevolg hebben. Als je leert om meer je aandacht te richten op jezelf, je eigen lichaam, wordt je je steeds meer bewust van je gedachtes, gevoelens en lichaamssensaties. Hierdoor kunnen pijn en prikkels minder heftig worden of verdwijnen. Je krijgt dan minder het gevoel ‘geleefd’ te worden door de buitenwereld en je gaat nog meer de keuzes maken die bij goed passen bij wie jij bent.
Referenties
Wat cliënten zeggen
